Mateusz Skutnik „Komiksy znalezione na Strychu”, „Tetrastych”, Wyd. Timof Comics, Wydawnictwo Komiksowe
Ocena: 5 / 10

Ostatnimi czasy Mateusz Skutnik, jeden z najzdolniejszych polskich twórców komiksowych średniego pokolenia, przeszedł na system publikowania stosowany zwykle przez zmurszałe megagwiazdy rocka – jeden premierowy tytuł przeplata tzw. zapchajdziurą. Po genialnych „Rewolucjach na morzu” na rynku ukazały się „Komiksy znalezione na strychu”, zaś po najzupełniej dobrych „Rewolucjach we mgle” na ręce czytelników trafił „Tetrastych”. Zawarte w obu tych albumach materiały to głównie odpady i pomysły zrealizowane na boku, których adresatem są zagorzali sympatycy Skutnika, co nie znaczy, że brakuje w nich fragmentów godnych szerszego odbioru.

Wydany w zeszłym roku przez Timofa tom „Komiksy znalezione na strychu” zbiera najwcześniejsze prace, jakie Skutnik odważył się pokazać, a że odwagę ma znaczną, to i zestaw otrzymujemy nierówny pod względem jakościowym, za to reprezentatywny dla poszukiwań artystycznych autora u zarania komiksowej kariery. Uwagę zwracają powinowactwa z Moebiusem i to w czasach, kiedy nikt jeszcze o wydawaniu Moebiusa w Polsce nie marzył – chociażby estetyka snu bliska surrealistycznym wizjom francuskiego mistrza komiksu. Potwierdzeniem fascynacji sennych może być również własna wersja „Małego Nemo” Winsora McCaya, potraktowana z przymrużeniem oka, acz nie do końca precyzyjnie skomponowana. Nie ma wątpliwości, że od samego początku Skutnik zmierzał w stronę komiksu ambitnego. Drogą ku temu był stworzony w 1997 roku wraz z Łukaszem Klimkiewiczem i powielany na ksero magazyn „VormkfasA”, będący swego rodzaju wyrazem tęsknoty za popularnymi jeszcze na początku lat 90. zinami. Wiele z przedrukowanych z tego źródła prac ma charakter amatorski i, podobnie jak plansza powstała z myślą o adaptacji „Wiedźmina” czy zdradzająca wpływy kubizmu adaptacja fragmentu „Alefa” Borgesa, umieszczone zostały tutaj jedynie z kronikarskiego obowiązku. Niewątpliwie największą frajdę czytelnikom sprawią historie bardziej lub mniej odwołujące się do sztandarowych komiksów Skutnika: opisany w „Pafnutzym” przypadek człowieczka, który żywo przypomina pana Blakiego, epizody zatytułowane „Strypelek” i „KKKomikkks”, które po pewnych modyfikacjach mogłyby z powodzeniem znaleźć się w świecie „Morfołaków”, czy wreszcie „Plaża” i „Aparat” tematyką odwołujące się do „Rewolucji”.

Z kolei opublikowany nakładem nowo powstałego Wydawnictwa Komiksowego „Tetrastych” pozuje na rzecz nową, premierową, jednakże wszystkie zawarte w albumie epizody powstały na okoliczność cyklicznego konkursu organizowanego na forum portalu Gildia.pl, w którym Skutnik dokładnie przez rok brał udział. W ramach tegoż konkursu uczestnicy mają za zadanie w ciągu tygodnia narysować krótki, jednoplanszowy komiks na ustalony uprzednio temat. Całkiem prawdopodobne, że Skutnik, już przystępując do udziału w niezobowiązującej zabawie, myślał o złożeniu z zaprezentowanych w ten sposób prac osobnego albumu, gdyż całość posiada ujednoliconą formę: czterokadrowe plansze, mające stanowić komiksowy odpowiednik tetrastychu, czyli czterowiersza, najpopularniejszego typu strofy występującego w poezji lirycznej. Jak można się było spodziewać, Skutnik zdeklasował rywali, wygrywając większość cotygodniowych rozgrywek. Jednak czym innym jest mierzyć się z grupą młodych, często początkujących rysowników na tematycznym forum internetowym, czym innym zaś publikowanie tych prac w szerokim obiegu, pośród licznych, starannie wypracowanych albumów dostępnych w księgarskiej ofercie. Największą wadą, jaką można przypisać „Tetrastychowi”, jest fakt, że dobrze wykonanym, przemyślanym epizodom w stylu „Gry pozorów” czy „Entropii” towarzyszy spora grupa jednoplanszówek, które zostały – żeby posłużyć się tytułem albumu innego polskiego autora tego samego pokolenia – „na szybko spisane”. Takie epizody, jak „Kostka”, „Pomyłka”, „Kamera” czy „Czołg” narysowane są niedbale, niestarannie. Ta tendencja dała się już nieznacznie zauważyć przy siódmym tomie „Rewolucji”, tutaj zaś przybrała rozmiary symptomatyczne. Można by powiedzieć, że przecież taki był zamysł artysty: stworzyć 52 plansze w wolnym czasie w trakcie owych 52 tygodni, ale odbiorcę przecież mniej interesuje zamysł, bardziej efekt, zwłaszcza, gdy o zamyśle na tylnej obwolucie nie znajdziemy ani słowa. Tymczasem właśnie to sprawia, że „Tetrastych” – podobnie jak „Komiksy znalezione na strychu” – może być niestrawny dla osób postronnych, nie związanych ściśle ze środowiskiem komiksowym, osób, którym z pełną odpowiedzialnością mogliśmy polecać wspomniane wyżej „Rewolucje”, „Pana Blakiego” czy „Morfołaki”. Takim czytelnikom zaleca się wstrzymanie z lekturą i cierpliwe czekanie na ósmy tom „Rewolucji”, nad którym prace dobiegają końca. Na ile można ocenić po krótkim materiale filmowym udostępnionym przez Skutnika na oficjalnym kanale na Youtube, zapowiada się on równie wyśmienicie jak poprzednie części cyklu.

Artur Maszota

Zinowe wprawki w twardej oprawie 

Paweł Timofiejuk przeszukiwał kiedyś szuflady przeróżnych polskich komiksiarzy, a następnie, publikując ich prace w formie skromnie wyglądających zeszycików, ocalał od zapomnienia wiele nazwisk i historii. Podobno szuflady zostały już opróżnione jakiś czas temu, a zatem nie dziwi, że wydawca, który zawsze odważnie (czytaj: czasami karkołomnie) podchodził do rzucania komiksów do sprzedaży, postanowił zajrzeć na strychy. Na pierwszym z nich znalazły się komiksy Mateusza Skutnika.

Wiele ryz papieru temu

Album zatytułowany Komiksy znalezione na strychu (tak mógłby brzmieć tytuł serii prezentującej podobne perełki) to zbiór prac Mateusza Skutnika. Autor przyznaje, że o połowie z nich już nie pamiętał i że album zbiera te z jego pierwszych dokonań, które można bez wstydu pokazać. Przemawia przez niego fałszywa skromność, bo choć album nie jest równy (nie mógłby być), to prezentuje sporo porządnych “szorciaków” związanych z ukazującą się od marca 1997 do września 1998 Vormkfasą (ale nie tylko, bo i z Ziniem, np. Komiks zamoyski, przypomniany w zeszłym roku przez Ważkę w The very best OFF The Ziniols: Greatests Hits vol.1 1998-2005). Obok bezbłędnych Nart, Historii opartej na, co prawda makabrycznych, ale faktach, Dziadka chodzącego o kuli, Pafnutza czy Po co pije się alkohol, są i słabo lub nieczytelnie spuentowane, tudzież stanowiące głupi żart Kkkomikkks, Żona mnie zdradza (…), Saga albo Komiks ciężko branżowy.

Nie należy tej publikacji traktować jako antologii, lecz jako komiks dokumentalny, który pozwoli wielu czytelnikom zobaczyć, co i jak autor robił przed swoimi najbardziej rozpoznawalnymi seriami, czyliRewolucjami i Blakim. To na tych stronach odkrywamy zalążki pomysłów na Morfołaki (zarówno graficzne jak i scenariuszowe), demonicznego Blakiego (pod postacią Pafnutza) oraz całą masę rozwiązań rysunkowych i narracyjnych, które charakteryzują późniejsze dokonania Skutnika.

Work in Progress

Mateusz Skutnik obecny jest na rynku komiksowym i potrzebny mu w tak dużym stopniu, że ciężko wyobrazić sobie rok bez jego komiksu. Warto zerknąć, po nasyceniu oczu przepiękną oprawą Komiksów znalezionych na Strychu, na ostatnią stronę okładki, gdzie ujrzycie front szesnastu albumów narysowanych i wydanych przez Mateusza Skutnika. A brakuje na niej zaprezentowanego tuż przed 23. MFKiG siódmego tomu serii Rewolucje. Jeden Skutnik rocznie by wystarczył, ale skoro mamy okazję na dwóch, to dlaczego nie?

Album został wydany w eleganckiej twardej okładce, ale na papierze, który odsyła do zinowego kontekstu publikowanych historii. Ta estetyka z jednej strony nobilituje (okładka), a z drugiej odnosi czytelnika do źródła.

Autor sprawiedliwie pisze o tej publikacji tak: “Fin de Millennium, złoty okres komiksowej prasy kserowanej, formalnych eksperymentów i poszukiwania stylu, tego jednego, jedynego, rozpoznawalnego, który pozwoliłby czytelnikowi na pierwszy rzut oka powiedzieć – to narysował Skutnik”. Wszystko się zgadza. Zgadza się również stwierdzenie autora, że część z tych historyjek broni się do teraz. Ma też rację w tym względzie Przemysław Zawrotny, który w tekście zamieszczonym w Zeszytach Komiksowych #14 stwierdził, że zastrzeżenia co do poziomu poszczególnych historyjek mogą wynikać z oddzielenia starych komiksów od pierwotnego środowiska ich publikacji, związanego ze wspomnianą już Vormkfasą.

Strychy, szuflady, piwnice i szafy

Bardzo dawno temu na łamach Alei Komiks pisałem, że nazwisko Mateusz Skutnik jest znakiem gwarancji jakości. I nadal nim pozostaje, choć Komiksy znalezione na strychu będą zaledwie sympatycznym trofeum w kolekcji każdego fana. Uczyni ono zadość wiedzy na temat twórczości autora, a w mniejszym stopniu zaspokoi jego estetyczne i treściowe oczekiwania, jakie zostały rozbudzone choćby klasowymi Rewolucjami.

Kuba Jankowski

Warto poszperać po strychach. Nigdy nie wiadomo co się na nich znajdzie. Mateusz Skutnik na przykład znalazł… swoje stare, niepublikowane dotąd szerzej, komiksy. Strych. Miejsce magiczne, gdzie wynosi się z mieszkania te wszystkie niepotrzebne już rzeczy. Stare sprzęty, meble, szpargały, papiery. Mateusz Skutnik jakiś czas temu wyniósł tam część swoich starych prac. Teraz wydobył je znów na światło dzienne i złożył w album „Komiksy znalezione na strychu”. Album niezwykły, pokazujący jak tak naprawdę powstawał niepowtarzalny, „skutnikowy” styl. Ten, który możemy podziwiać oglądając kolejne tomy serii „Rewolucje”, zaglądając do wcześniejszego albumu (tak naprawdę to grubielaźna księga) z nowelkami tworzącymi cykl „Morfołaki” czy kilku zbiorków z przygodami pana „Blakiego”. To składak z krótkich szortów, jakie autor tworzył pod koniec lat 90. i na początku kolejnej dekady. Próbował szukać swojego stylu. Chociaż… Patrząc na te prace po latach można powiedzieć, że miał ten styl właściwie od samego początku!

Oczywiście autor tkwił wówczas jeszcze głęboko w undergroundzie. Rysował szybko, drapieżnie. Nie dopieszczał kadrów, ale cieszył się z samego faktu tworzenia. Czasami wyklejał plansze, bawił się w kolaże. Nie przebierał w scenariuszach. Czasami pisało je życie – jak w szorcie o płaskim (przejechanym na przejściu dla pieszych) kocie, którego obserwował w drodze na uczelnię albo tramwajowej opowieści o stoczniowcach. Czasami prozaiczne, życiowe sytuacje stawały się zalążkiem do opowiedzenia bardziej odjechanej historii. Ulica stawała się niespodziewanie miejsce do nurkowania, przystanek autobusowy lustrem, przez które można przejść na drugą stronę. Podobnie jak i przedział kolejowy… Czasami Skutnik wchodził też w buty science-fiction albo fantasy. Stąd kosmiczna nowelka „Plaża” z Nowym Jorkiem w tle (baaardzo mocno w tle), stąd też plansza „Wiedźmina” (!) jaką wydrukowało pierwotnie pismo „KKK”. Czasami inspirował się innymi – jak w cyklu „Little Nemo”…

„Komiksy znalezione na strychu” to tak naprawdę powrót do „skutnikowych” początków. Do końca lat 90. kiedy to wraz z kumplami z gdańskiej architektury tworzył zina „Vormkfasa Komiksowa” oraz rozsyłał swoje prace do ukazujących się wówczas magazynów komiksowych. Przeglądając „strychowy” zbiorek widać, że były one zapowiedzią tego, co miał pokazać kilka lat później. W nowelkach „Aparat” oraz „Narty” można doszukiwać się początków „Rewolucji”. „Stryfelek” oraz „Kkkomikkks” to niejako przymiarki do „Alicji” stworzonej wspólnie z Jerzym Szyłakiem. „Pafnutz” wygląda jak przodek Blakiego. Te wszystkie potwory, pokraki i poczwary z krótkich komiksów zaś równie dobrze mogłyby przewijać się przez plansze „Morfołaków”. Zresztą to do „Morfołaków” Skutnik przemycił najwięcej ze swoich wczesnych prac – przemycił i gęste kreskowanie, i charakterystyczne koliste drzewa, i złowieszcze cienie.

W „Komiksach znalezionych na strychu” brakuje mi tylko jednego. Choćby krótkiej rozmowy z Mateuszem Skutnikiem, w której opowiedziałby o swoich początkach. O czasach, gdy tworzył „Vormkfasę Komiksową”, gdy wchodził w komiksowy świat. Brakuje też informacji gdzie i kiedy po raz pierwszy poszczególne prace były drukowane. Ale to drobiazg, zważywszy, że Timof wyciągnął „ze strychu” prace jednego z najciekawszych twórców znad Wisły. Twórcy, który już szykuje kolejne „Rewolucje” – te, jeśli wierzyć zapowiedziom, ujrzą światło jesienią.

Autor: Mamoń

Jakiś czas temu, żona Mateusza Skutnika weszła na strych i odnalazła mnóstwo jego starych komiksów (patrz: fenomenalna okładka albumu). Tych z okresu xero. Pożółkłych staroci. Niektóre z nich posłużyły do opracowania antologii The Very Best OFF The Ziniols vol.1, inne spokojnie poczekały do momentu publikacji niniejszego albumu, jeszcze inne pewnie leżą tam do dziś. A może zostały przez autora zarchiwizowane?

Komiksy znalezione na strychu to wyselekcjonowana przez autora grupa szczęśliwców, licząca łącznie ponad 70 stron. Czytając je, czułem się, jakbym sam wlazł na ten strych i uzyskał dostęp do czających się tam wykwintnych smaczków. Bez żadnej legendy, bez prowadzenia za rączkę, bez wyznaczenia granicy gdzie kończy się jeden, a zaczyna drugi krótkometrażowy komiks (chyba, że te posiadają tytuły). Ten zbiór to Skutnik ze strychu, z zapomnianych czasów. Było minęło, więc po co komentarz? Czytelnik nie dostaje nawet numerów stron.

I to jest świetny zabieg. Otwieramy strychową klapę i zerkamy sobie spode łba na te wszystkie postaci. Na Pafnutza, Stryfelka, Konstantego, Wiedźmina, gościa, który ma problem z zobaczeniem własnej dupy… Skutnik przedrewolucyjny i równy wiekiem do Skutnika morfołackiego jest Skutnikiem anegdotycznym, humorystycznym, filozoficznym oraz xerograficznym (czyli hołdującym wymyślonym przez samego siebie zasadom xerografiki). Czytając ten zbiór niejednokrotnie parskniecie śmiechem i pogrążycie się w lekkiej zadumie. A mimo, że poziom komiksów wydaje się nieco nierówny, po bliższym zbadaniu zawartości albumu, ciężko nie przyznać racji tezie, że jest to konkretny, mięsisty przegląd możliwości twórczych autora. Niekoniecznie The Best Of.

Komiksy znalezione na strychu to szorty, pochodzące w wielu pism i zinów. Kontakt to debiut Skutnika w AQQ, KKKomikkks pochodzi – a jakże z KKK, Komiks zamojski – z Zinia, a fragment serialowej Krainy Herzoga z KGB. Jest plansza z adaptacji Wiedźmina, której dla potrzeb Krakowskiego Klubu Komiksu dokonał Krzysztof Korzeniak, z zilustrował szereg znanych twórców, jest aqqowski Żywot Konstantego oraz wielokrotnie publikowany w Vormkfasie i Vormkfasie Classic Little Nemo in Slumberland, będący wariacją na temat historii Winsora McKaya. Są klasyczne dla starych wielbicieli gdańskiego zina komiksy Fourteen Fucking Ten i Seklapnijta. Jest jedyny komiks powstały we współpracy Mateuszów: Skutnika i Liwińskiego oraz Historia oparta na, co prawda makabrycznych, ale faktach, ukazująca ówczesny stosunek autora do kotów. Ściślej mówiąc: płaskich kotów. Są komiksy rysowane spontanicznie i wypieszczone. I jest to znakomite “brzydkie liternictwo” – znak rozpoznawczy Skutnika.

Na pierwszy rzut oka dużo tu chaosu. Ale jest to chaos do ogarnięcia, mimo braku wspomnianego prowadzenia za rączkę. Dla fanów Skutnika i wielbicieli staroci jest to pozycja obowiązkowa. Ja bawiłem się przy niej długo i znakomicie. I zdaję sobie sprawę z tego, że jest to wyświechtany frazes, ale jedyne, co mi się nie podobało to fakt, że album się skończył. Chcę więcej.  Komiksów znalezionych na strychu 2 albo Komiksów znalezionych w piwnicy. Autorze, wydawco: chcę.

Dominik Szcześniak

Album to krótkie formy z zinów z przełomu tysiącleci. Są jednoplanszówki, sa formy na parę stron. Nieco surrealizmu, oniryzmu i psychodeli, sporo bełkotu. Scenariuszowo to o perły tu raczej ciężko, ale są też fajne ciekawostki pokroju przedpotopowego Blakiego, czy kwaśnych zabaw Małym Nemo McKaya. Co innego rysunkowo. To różne, zupełnie różne często od siebie style, a tym bardziej inne od tego co Skutnik wyrabia w swoich komiksach od dobrych paru lat. Mnie szczególnie do gustu przypadły zabawy z rysowaniem kadrów z minimalną ilością odrywania pisaka od papieru. Fajne.

Ten album spełnia określoną funkcję – daje wgląd w to, co jeden z bardziej cenionych obecnie rysowników… średniego (???) pokolenia wyrabiał te dziesięć, naście lat temu. Jak wyglądały jego poszukiwania, powiedzmy, artystyczne (no wiadomo że komiks to nie sztuka, ale niech będzie), jak eksperymentował, jak kształtował się jego warsztat i zmieniał styl. Takich rzeczy jest mało na naszym rynku, fajnie że powstają, na pewno są osoby, które chciały takie coś zbierające zapomniane już plansze Mateusza posiąść.

Z drugiej strony – nie byłbym sobą, gdybym nie pojęczał, a mam na co. Karma musi się wyrównać, po słodzeniu za Rewolucje.

Nie rozumiem klucza, według którego poszeregowano komiksy. Daty zmieniają się jak w kalejdoskopie. Przecież można by chyba je uszeregować chronologicznie. Czy może stał za takim rozwiązaniem inny powód? Jaki???

Dalej. Pomimo wglądu w to, jak wyglądał warsztat Skutnika te naście lat temu, w dalszym ciągu są to w większości średnie historyjki, z których chyba żadnej już nie pamiętam. Część jest do scenariuszy autorskich, część nie, mniejsza o to.

W efekcie to tomiszcze zinowych płodów sprzed dekady. Fajnie że takie rzeczy się wydaje, jest to kontrast pewien do choćby szkicownika KRLa, gdzie się załapały tylko szkice, a takich na przykład zapomnianych komiksów których pewnie Karol ma w pytę, już nie ma. Podobnie pewnie będzie ze szkicownikiem Śledzia (gdzież ach gdzież są komiksy z czasu Azbestu?). Nie w pełni jednak rozumiem potrzeby, by zinowe mazy puścić na dobrym papierze, w grubej oprawie i za 50 zetów. Zawartość by mi bardziej pasowała jednak do bardziej ascetycznego wydania, ot, choćby wcale nie żenującego Best off the Ziniols.

Mimo wszystko nie odradzam, nie potępiam, nie krytykuję. Tak samo jednak jak ostatnie Rewolucje mogę polecić każdemu, tak strychowa archeologia to raczej album dla a) kolekcjonerów co łykają wszystko i b) fanbojów Skutnika. Typuję zresztą że Timof na taki target właśnie wykalkulował nakład. Reszta może sobie chyba ten album odpuścić, czekając na kolejne Rewolucje.

Nie wiem. Mam problem. Takie wydanie ziniarskich płodów wydaje mi się zupełnie nieadekwatne. Co by nie mówić Skutnik to jeszcze ani nie Christa, ani nie Baranowski, a skoro nie zacność zawartości przesądziła o formie wydania to co? Żywy klasyk średniego pokolenia, zamieszkujący trójmiasto, producent gier, komiksy robiący pokątnie? Z drugiej strony fajnie było te ciekawostki wchłonąć, nawet jeśli wiele mi po nich w głowie nie pozostało.

autor: Gonzo.

przykładowe plansze | sample pages

Fin de Millennium, złoty okres komiksowej prasy kserowanej, formalnych eksperymentów i poszukiwania stylu, tego jednego, jedynego, rozpoznawalnego, który pozwoliłby czytelnikowi na pierwszy rzut oka powiedzieć – to narysował Skutnik. Teraz, dziesięć lat później, jak już wiem jak to się wszystko potoczyło, mogę z zupełnie innej perspektywy spojrzeć na tamte czasy i tamte zmagania z narracją komiksową. Połowy tych komiksów w ogóle nie pamietałem, dlatego tym większe było moje zdziwienie, że ten materiał pomimo upływu czasu nadal się broni. Przynajmniej w moich oczach. Nie mogę co prawda powiedzieć że to moje początki, ale to są najwcześniejsze rzeczy które w ogóle nadają się do pokazania. To moje ostateczne rozliczenie z przeszłością, więcej trupów w szafie ani na strychu nie mam.

recenzje:

• Gonzo u gonza;
• Dominik Szcześniak w Ziniolu;
• Leszek Bugajski w Newsweeku;
• Mamoń na Independent;
• Kuba Jankowski na Alei Komiksu;
• Artur Maszota na Booklips;